Doğuştan Kalça Çıkıklığı (Gelişimsel Kalça Displazisi)

Ailelerin en çok merak ettiği sorulardan seçtiklerime hazırladığım yanıtlar ile sizleri bilgilendirmenin daha uygun olacağına inanmaktayım.

SORU: Kalça çıkığı ne demektir?

Kalça eklemi başlıca iki kemikten oluşmaktır. Çukur olan bir kemik (asetebulum) ve bunun içine giren yuvarlak bir kısım (femur başı). İşte bu ilişkinin normal olması gereken şeklinden bozulduğu durumlarda bebeklerde kalça çıkığı oluşmaktadır. Normal bir kalça eklemi (soldaki şekil) ve ilişkinin bozulduğu çıkık bir kalça eklemi (sağdaki şekil) şematik olarak görülmektedir.

SORU: Kalça çıkığı doğuştan mıdır? Sonradan da oluşabilir mi?

Eskiden bebeklerdeki kalça çıkığının yalızca doğuştan olduğu düşünülmekte idi. Bu yüzden de hastalığa ‘Doğuştan Kalça Çıkığı’ denilmekteydi. Ancak artık bu hastalığın yalnızca doğumdan itibaren olmadığı, bebeğin büyümesi ve gelişmesiyle birlikte değişiklik gösterdiği veya ilerlediği kabul edilmektedir. Bundan dolayı günümüzde Doğuştan Kalça Çıkığı terimi, hastalığın çok faktörlü gelişimini anlatmak için ‘Gelişimsel Kalça Displazi’ (GKD) terimiyle değiştirilmiştir.

SORU: Kalça çıkığı hangi sıklıklı görülmektedir?

Her 100 yeni doğandan 1’inde yukarıda saydığımız tiplerden biri veya değişik derecede kalça instabilitesi görülmektedir. Her 1000 doğumdan yaklaşık olarak 1-2 ‘sinde kalça çıkığı görülmektedir. Ancak ailesinde kalça çıkığı hikayesi varsa bu sıklık 35 kat daha fazla olacak şekilde artmaktadır. Yine kız bebeklerde, erkeklere göre 4-5 kat daha fazla görülmektedir. Makadi doğum yapanlarda görülme sıklığı %20 oranında artmaktadır. Ayrıca geleneksel olarak kundaklama alışkanlığı olan bazı kırsal bölgelerde daha sık görülmektedir. Günümüzde doğum indüksiyon yöntemleriyle daha sık olarak karşılaştığımız ikiz veya çoklu gebeliklerde de daha sık olarak kalça çıkığı görülmektedir.

SORU: Bebeklerdeki kalça çıkığının sebebi nedir? Nasıl oluşur?

Kesin olarak bir nedeni henüz bilinmemekle birlikte bir çok faktörün yol açtığı kabul edilmektedir. Genetik ve etnik faktörler, anne karnında iken oluşan mekanik problemler, fizyolojik ve doğum sonrası faktörler kalça çıkığına yol açmaktadır.

SORU: Kalça çıkığının değişik şekilleri veya tipleri var mıdır?

Kalça çıkığı değişik şekillerde ve bazen diğer hastalıklar (sendromlarla) birlikte karşımıza çıkmaktadır. 1. Teratojenik tip (Örn. Artrogripotik veya Larsen sendromu olan bebeklerde görülmektedir.) 2. Tipik tip (En sık görülen şeklidir) - Subluksasyon (Kalça tam olarak çıkık değil ancak olması gereken ilişkide bozulmuştur.) - Çıkarılabilir kalça (Bebeğin kalçası yerindedir. Ancak bazı hareketlerle yerinden çıkabilmektedir.) - Çıkık kalça (Baş kısım yuvarlak olan asetabulumdan tamamen çıkmıştır.)

SORU: Bebeklerde kalça çıkığının tanısı nasıl konulur?

Özellikle ilk 2-3 ayda bebeğin muayenesi çok önemlidir. Ancak bebek muayene edilirken çok dikkatli ve titiz yaklaşılmalı, sakin bir ortamda, bebek ağlamadan ve bu konuda uzman bir hekim tarafından yapılan bir muayene ile çok önemli bilgiler elde edilebilir. Ek olarak özellikle ilk 6 ayda yapılan kalça ultrasonografisi de tanıda ve tedavinin takibinde elimizdeki altın teşhis yöntemlerinden birisidir. Ancak ultrasonografi bu konu ile özellikle ilgilenen bir radyolog ya da ortopedi uzmanı tarafından yapılmalıdır. Çünkü bazen çıkık olmadığı halde kalça çıkığı ya da çıkık olduğu halde normal kalça şeklinde raporlar ile de karşılaşılabilmektedir. Bebeklerde kalça ultrasonografisi özellikle ilk 6 aylık dönemde hem tanıda hem de tedavinin izlenmesinde altın yöntemdir. Ayrıca bebeğin hiçbir radyasyona maruz kalmaması da diğer avantajlı yönlerinden birisidir. Ancak deneyimli bir uzman tarafından yapılması gereklidir.

SORU: Kalça çıkığından şüphelenmemizi yada uyanık olmamızı gerektiren durumlar (risk faktörleri) nelerdir?

Aşağıda belirteceğim risk faktörlerinden biri veya birkaçı mevcut olan bebekler bu konuda uzman biri tarafından mutlaka muayene edilmelidir. - Kız cinsiyet - Ailesinde kalça çıkığı hikayesi olanlar - İlk doğum - Çoğul gebelikler - Makadi geliş - Oligohidramniyoz - Sezaryen - Bazı eşlik eden hastalıklar o Tortikolis (eğri boyun) o Metatarsus adduktus (ayakların içe dönük olması) o Pes calcaneovalgus (ayakların aşırı dışa dönük ve düz taban olması) o Doğuştan diz çıkığı veya dizin geriye dönüklüğü Risk faktörlerinden bir veya özellikle birkaç tanesi bulunduğunda, bebekler mutlaka deneyimli bir uzman tarafından periyodik olarak kontrol edilmelidir.

SORU: Bir ebeveyn olarak bebeğime baktığımda kalça çıkığından şüphelenmem gereken anormallikler nelerdir?

Öncelikle yukarıda belirttiğim risk faktörlerinden bir veya özellikle birkaç tanesi bulunduğunda mutlaka uyanık olması gerekmektedir. Bunların yanında bebeğin uyluğundaki pililere (cilt kıvrımlarına) baktığımızda asimetri görüldüğünde (her iki bacaktaki kıvrımlar eşit olmadığında), bir bacağın diğerine göre kısa olduğu durumlarda, her iki bacağı açmaya çalıştığımızda bir tarafın diğerine göre daha az açıldığı durumlarda mutlaka bu konuda uzman bir hekime başvurulmalıdır. Doğuştan kalça çıkığı (Gelişimsel kalça displazisi), erken dönemde tanısı zor, tedavisi kolay, geç dönemde tanısı kolay, tedavisi zor bir hastalıktır.

SORU: Bebeklerde kalça çıkığının tedavisi var mıdır?

Kalça çıkığı tedavi edilebilir bir hastalıktır. Ancak erken tanı ve erken tedavi başarılı olmanın en önemli belirleyicisidir. Tedavideki hedefimiz mümkün olduğunca erken bir zamanda kalçanın yerine gelmesini ve orada zorlama olmadan durmasını sağlamaktır. Özellikle ilk 6 ayda kalça çıkığını saptarsak, Pavlik bandajı denilen omuz, göğüs ve ayakları tutan bağcıkları olan bir cihazla % 90 oranında başarıyla tedavi edebilmekteyiz. Pavlik bandajı ile 6-8 aydan küçük ve tek taraflı kalça çıkığı tanısı konulan bebeklerde periyodik takip ile hastalık başarıyla tedavi edilebilmektedir. 6-8 aydan büyük çocuklarda ise genel anestezi altında kapalı redüksiyon uygulanır ve başarılı olunursa pelvipedal alçıya alınır. Pavlik bandajı ile tedavi edilemeyen yada geç tanısı konulan bebekler genel anastezi altında redükte edilip daha sonra pelvipedal alçıya alınırlar. Yaşı daha büyük çocuklarda veya yukarıda söylediğimiz yöntemlerle tedavi edilememiş bebekler açık redüksiyon ve hastalığın derecesine ve yaşa göre kemik yapıları ilgilendiren bir çok değişik cerrahi yöntem ile kalça çıkığı tedavi edilebilmektedir. Yukarıda belirtilen yöntemler için çocuğun yaşı büyük ise veya başarısız olunmaz ise değişik cerrahi yöntemler ile kalça çıkığı veya displazisi tedavi edilmektedir.

SORU: Kalça çıkığı tedavi edilmez ise ne olur?

Tek taraflı çıkık ise; bacaklarda eşitsizlik, skolyoz (bel eğriliği), diz ağrısı, yürüme bozukluğu, kalçada ağrı, belde ağrı ve bel kemiklerinde erken aşınma ve diz eklemlerinde erken aşınma görülür. Çift taraflı çıkık ise ördekvari yürüyüş ve belde eğrilik (hiperlordoz) meydana gelir, sırt ağrısı ve bel kemiklerinde erken aşınma oluşur ve kalçalarda ağrı görülür.

NOT: Bu makale yazarın tecrübesinden kaynaklanan kendi görüşlerini ve genel olarak kabul edilen literatürlerden derlediği bilgileri yansıtmaktadır. Bu bilgilerin özel durumlarda yorumlanması ancak uzman kişilerin sorumluluğu altında olmalıdır.

ÇOCUKLARDA DÜZ TABANLIK (PES PLANUS)

Hayat bildiğimiz gibi hareketle anlam kazanır veya yaşanır. Vücudumuzun bütün ağırlığı kalça ve dizlerden ayaklarımıza aktarılmaktadır. Başka bir deyişle ayaklarımız bir hamal gibi bütün vücudumuzu sırtlamaktadır ve beklide bu yüzden eski zamanlardan beri ayrı bir önem verilen uzvumuz olmuştur. Düztabanlık, en dar anlamıyla ayak taban kavsinin veya başka bir deyişle ayak tabanında normalde var olan çukurluğun azalması, kaybolması veya düzleşmesine verilen isimdir. Ancak üzerinde sayfalarca makale yazılacak kadar geniş bir konudur. Bu yazımda aşağıda bana sıklıkla sorulan sorulardan seçtiklerime verdiğim yanıtlarla düztabanlık hakkında kısaca sizi bilgilendireceğim ve beklide bazı yanlış bilgilerinizin de değişmesini sağlamış olacağım.

SORU: Çocuğumda düztabanlık olduğunda hemen endişelenmeli miyim?

Çocuğunun ayağında düztabanlık olduğundan veya ayak tabanlarının çok düz olduğundan yakınan veya endişelenen bir ailenin bence ilk aklına getirmesi gereken düşünce bu durumun oldukça yaygın olduğu yani sık karşılaşıldığıdır. Bu tür çocukların çoğu herhangi bir şikayeti olmadan yaşamlarını sürdürürler. Ancak düztabanlığın görülme sıklığı daha az olan bazı formlarında tedavi gerekmektedir. Erişkin insanlarında yaklaşık % 15-20’ sinde değişik derecelerde olmak üzere düz tabanlık görülmekte ve bu kişilerinde % 65’inde de hiçbir şikayete ve sakatlığa yol açmamaktadır.

SORU: Düztabanlığın çeşitleri (farklı tipleri) var mıdır?

İki tip düz tabanlık vardır: Tip 1: Rijit Tip 2: Fleksibl veya başka bir şekilde yapılan sınıflandırmaya göre de; Tip 1: Fizyolojik (normal olabilen) Tip 2: Patolojik (ağrılı ve sakatlığa yol açan)

SORU: Rijit tip düz tabanlığa yol açan durumlar (hastalıklar) nelerdir?

En sık nedenlerden birisi tarsal koalisyondur. Diğer nedenlerden bazıları aşağıda yazılanlar gibidir: - Vertikal talus - Talipes calcaneovalgus - Kompanse metatarsus adduktus - Travma - Enfeksiyon - Artritis - Polio - Serebral palsi - Myelodisplaziler - Neoplazmlar

SORU: Düz tabanlık tanısı nasıl konulur?

Çocuğun doğumundan yürümesine kadar geçen süresi sorgulanarak muayeneye başlanılır. Kalçaların muayenesinden başlanılıp ayak deformitelerine ve ayakkabısının durumuna kadar klinik olarak çocuk değerlendirilir. Daha sonra oturarak ve yürürken yapılan muayene ve gözlemle düztabanlığın tipi ayırt edilir. (Resim a) (Resim b) Normal bir çocuğun (Resim a) ve düz tabanlığı olan bir çocuğun (Resim b) ayak taban izleri (footprint) görülmektedir.

SORU: Çocuğumda düz tabanlık varsa mutlaka x-ray(röntgen) çektirmeli miyim?

Ağrısız ve fleksibl bir düztabanlığı olan çocukta röntgen çektirmeye gerek yoktur. Ancak ayağında ağrı olduğunu ifade eden veya rijit bir ayağı olan çocuklarda görüntüleme yöntemlerinin kullanılması gereklidir. Özellikle ufak çocuklarda, kemikler henüz oluşmadığı için röntgenin bu konu ile ilgilenen deneyimli bir uzman tarafından değerlendirilmesi gereklidir. Düz tabanlığın ayırıcı tanısında gerekli olan tanı yöntemlerinden birisi olan röntgen ancak bu konuda deneyimli biruzman tarafından değerlendirilmelidir.

SORU: Düz tabanlığın tedavisi var mıdır?

Ağrısız ve fleksibl bir düztabanlığı olan çocuk için herhangi bir tedaviye gerek duyulmaz. Ancak ağrısı olan ve fleksibl bir düztabanlığı olan çocuğa uygulanan ortez tedavisi şikayetlerinin azalmasını sağlayacaktır. Fakat ortez önermeden bu konuda tecrübeli bir uzman tarafından çocuk mutlaka görülmelidir. Çünkü bazı durumlarda ortez verildiğinde düztaban olan çocukların şikayetlerinde artış gözlenebilir ve faydamızdan daha çok zararımız dokunmuş olabilir. Rijit tip düztabanlığı olan bir çocuk için ise geçici bir süre ortez uygulandıktan sonra genellikle cerrahi olarak sebep olan deformitenin düzeltilmesi gerekecektir. (Resim a) (Resim b) (Resim c) Rijit tip düztabanlığı olan Vertikal taluslu bir bebeğin klinik görüntüsü (Resim a), röntgenogramı (Resim b) ve operasyondan sonraki röntgenogramı görülmektedir (Resim c).

NOT: Bu makale yazarın tecrübesinden kaynaklanan kendi görüşlerini ve genel olarak kabul edilen literatürlerden derlediği bilgileri yansıtmaktadır. Bu bilgilerin özel durumlarda yorumlanması ancak uzman kişilerin sorumluluğu altında olmalıdır.

Okunma Sayısı : 38741